Kabay 14, 2020
Kabay 12, 1898: Kaugalingnan sa Pilipinas
Ug Ubang Mga Kasayoran
Pasiuna
Matod pa sa atong kasaysayan ang adlawán (date) sa pagpadayág sa atong kaugalingnan
mao ang Kabay (June) 12, 1898. Ang pinulongan nga gigamit sa maong pagpadayág mao ang Kinatsilâ. Karong panahona diyotay na lamang ang Pilipino nga makasabot sa Kinatsilâ.
Bisan pa niining maong kahimtang, angayan kita masayod nga adunay daghan nga gisulti
sa maong pagpadayag nga walâ kita masayod tungod kay walâ man kini itudlò sa atong mga
tulunghaán.
Atong tukibon dinhi ang mga kasayoran nga lagmit walâ kamo makahibaló.
Pagsugod pagsupil
Si Gat Andres Bonifacio mao ang nangulo sa pagsupil sa mga Katipunero nga sakop sa
KKK. Nahitabô kini didto sa lungsod sa Kalookan niadtong bulan sa Lubadlúbad (August) tuig 1896. Si Gat Bonifacio kanunay naparot sa gubat mao nga walâ gayod siya makapadayag sa kaugalingnan.
Si Gat Emilio Aguinaldo maoy nibanós sa pagpangulo sa pagsupil didto sa lalawigan sa
Kabite. Nagmalamposon si Aguinaldo sa bag-o pa ang pagsupil apan sa Panglot nga Dakô
(December) 14, 1897 nahitabô ang ginaingon nga “Kasabotan sa Biak-na-Bato” diin nagkasabot ang mga Pilipinhon ug mga Katsilâ nga mohunong usâ sila sa panag-away.
Si Baganbagani (General) Aguinaldo ug ang iyang mga kauban misugot nga hatagan sila
og salapî nga P800,000 ug iuna paghatag ang P400,000 ug silang mga pangulo mopahingilin didto sa Hong Kong. Ang tuyô ni Baganbagani Aguinaldo mao nga iyang gamiton ang salapi alang sa pagpamalit og mga hinagiban sa gubat ug mobalik sila kun sangkap na sila.
Ang mga Katsila walay tuyò nga ila pang ihatag ang nahabilin nga P400,000. Nakahunâ-
hunâ sila nga maundang na ang pagsupil kay walâ na ang mga pangulo. Mao kini ang gitawag nga unang bahin sa pagsupil o rebolosyon.
Pagsalmot sa Amerika
Didto sa nasod sa Kuba, ang mga Kubano mialsa usab batok sa mga Katsilâ. Ang silingan nga nasod sa Tinipong Bansa sa Amerika milaban sa mga Kubano. Nagpadala sila og barko nga gihinganlan og “Maine” nga nagdala og mga kasangkapan sa gubat.
Walâ magdahom ang mga Amerikano nga tundagon ang ilang barko. Sa dihang gitundag
ang barko, ang Tinipong Bansa sa Amerika mipadayag og gubat batok sa mga Katsilâ.
Gilayon gipahibalo sa Amerika ang ilang panakayang igugubat (navy) nga nagpundo didto sa Hong Kong nga ipasulong ang mga Katsilà sa Manila. Si Laksamana (Admiral) George Dewey nakigsabot ni Baganbagani Aguinaldo kun unsaon pagsulong ang mga Katsila. Gipakuyog ni Aguinaldo si Baganbagani Jose Alejandrino isip tigpaniid nga Pilipinhon.
Sa Himaboyan (May) 1, 1898 gibuntog sa mga Amerikano ang mga Katsilâ sa ginatawag nga “Sangkà sa Luok sa Manila (Battle of Manila Bay)”. Apan tungod kay walay dala nga mga sundalo sa yutà ang mga Amerikano, naglisod sila paghingpit sa pagbuntog sa mga Katsilà.
Gipakuhà ni Laksamana Dewey si Baganbayani Aguinaldo didto sa Hong Kong Si
Aguinaldo ug ang iyang mga kauban nidangat sa Manila sa Himaboyan 19. Gihatagan sa mga Amerikano si Aguinaldo og daghang mga pusil og bala nga idugang sa iyang dala gikan sa Hong Kong.
Pagkahibalo sa mga Pilipino nga nahibalik na si Baganbagani Aguinaldo, mikaylap dayon ang bag-ong pagsupil sa mga Pilipino batok sa mga Katsilà nga labi pang dako kay sa una.
Kalihokan ni Aguinaldo
Sa Himaboyan 24, 1898 si Baganbagani Aguinaldo nagpakanaog og baod (decree) pag-usab sa Rebolosyonaryo nga pangagamhanan ngadto sa pagka mamandoon nga pangagamhanan (dictatorial government).
Sa Kabay 9, 1898 si Bag. Aguinaldo nagpakanaog og laing baod nga nagtumbok nga ang adlawán (date) Kabay (June) 12, 1898 maoy himoon nga adlaw sa pagpadayag sa kaugalingnan sa Pilipinas nga adto pagahimoa sa Kawit, Kabite.
Si manlalaban Don Ambrosio Rianzares Bautista maoy gitugahan sa pag-andam sa pagpadayag sa kaugalingnan sa Pilipinas. Giawhag usab ang mga nagkalainlain nga mga pangulo sa kasundalohan nga motambong sa maong dayhag (ceremony).
Ang Dayhag
Sayo sa buntag sa Kabay 12, 1898 didto sa balay ni Bag. Emilio Aguinaldo, nagtapok ang
mga pangulo sa mga kasundalohan. Sa unang higayon, tanol (formal) nga gipakita ang bandila sa Pilipinas. Giisa kini inubanan sa huni nga Marcha National nga gigambalay ni Julian Felipe apan walâ pay mga pulong. Ang mga pulong ulahi na nga gisagop ang balak ni Jose Palma.
Ang Padayág
Si Manlalaban Bautista maoy nagbuhat ug nagbasa sa pagpadayag sa kaugalingnan. Atong mamatikdan nga daghang mga kasayoran nga dili tukmà.
Sa gibatbat ni Manlalaban Bautista nga si Legazpi níuna pag-adto sa Sugbo, unya niadtosa Bohol, unya niadto sa Manila. Sukwahi kini sa kamatuóran.
Matod pa ni Bautista ang puti nga bil-id (equilateral triangle) naglarawan sa kapunongan sa Katipunan, ang tulo ka mga bituon naglarawan sa mga pulò sa Luson, Mindanaw, ug Panay. (Karon na usab na nga Luzon, Visayas, ug Mindanao).
Ang mga bulok pula, puti, ug bughaw gisagop gikan sa bandila sa Amerika agi og pagtamod sa panabang sa Amerika. (Kining maong panghulagway wala na sagopa karon.)
Mamandoon
Ang padayag nagaingon nga si Aguinaldo maoy magmamando o diktador sa Pilipinas ug
ang mga milagda sa kasulatan pulos mga pamuno sa kasundalohan apil ang usa ka Amerikano nga gihinganlan og L.M. Johnson.
Adunay 83 ka mga tawo ang milagda sa maong padayag apan si Aguinaldo dili apil sa
talaan tungod kay siya man ang gihatagan sa gahom.