ni: Jes B. Tirol
Lubadlúbad 22, 2021
Nasodnong Kasumaran sa Mga Bayani
(National Heroes Day)
Pasiuna
Kaniadto ang adlawan (date) nga Lubadlábad 30 sa matag tuig, mao ang gihinganlan og Adlaw ni Andres Bonifacio. Karon nausab na kini kay giapil na man ang ubang mga bayani sa pagsaulog ug ikaw na lamang ang magpili kinsa ang bayani nga imong saulogon.
Ang bayani (hero) o bayaginang (heroine) mao ang tawo nga naila sa ilang talagsaong kaisog ug kaudhanon (courage) sa paglaban ug pagpanalipod sa mga katungod sa katawhan. Sagad kanila mga manggugubát apan daghan usab ing mga bayani sa lainlaing kahimtang sa kinabuhi.
Tungod kay sa atong mga tulunghaan, ang mga sugpay (subject) nga gitudlo ginamit ang Ininglis ug Tinagalog ra man ang naghisgot sa mga nasodnong mga bayani, nakalimtan na lang nato ang Binisaya nga mga pulong alang sa mga tawo nga maoy pagaingnon nátò nga mga bayani.
Mao kini karon ang atong tukibon, ang mga Binisayâ nga mga pulong kabahin sa mga bayani.
Mga Sundalo
Karong panahona ang ganayán (rank) sa mga manggugubat o sundalo nga gipanundog sa Ininglis mao na ang kanunay nga gigamit. Aduna kitay karaan nga mga ganayan o ranggo sa mga sundalo sama niining mosunod:
1. Private – Ultimo (Sp.)
2. Corporal – Kabo (Sp.)
3. Sergeant – Sarhénto (Sp.)
4. Sergeant Major — Sarhento Mayor (Sp.)
5. Lieutenant – Bagáni; Tenyénte (Sp.)
6. Captain – Baganiring, Kapitán (Sp.)
7. Major – Komandante (Sp.)
8. Lieutenant Colonel – Tenyente Koronel (Sp.)
9. Colonel – Koronel (Sp.)
10. General – Baganbagáni; Heneral (Sp.)
11. Rear Admiral – Luyong Laksamana
12. Vice Admiral – Pangabágang Laksamana
13. Admiral – Laksamana; Almirante (Sp.)
Ang mga sinulat sa mga Katsila naghingálan kang Francisco Dagohoy sa ganayán (rank) nga “Caudillo” nga tumbas sa Binisayâ nga “Panugót” o “Panugót nga Pangulo (Chief leader)” Si Handog nga anak ni Dagohoy ug mao ang kataposan nga pangulo nga nabuntog sa mga Katsilà, gihinganlan sa mga Katsilà nga “Reyezuelo” o “Harihári”.
Ang mga Bisayâ naila sa pagkasayanon sa dagat. Ang ilang panakayang igugubat (navy) molangkob na sa daghang mga sakayan ug daghang manggugubat busà aduna na kitay dagkong ganayán (rank) alang sa pagdumala sa sagpáng (fleet).
Apan subô nga handomon nga walâ gayod kitay makaplagan nga ngalan sa atong mga bayani sa sagpáng sa kadagatan. Dinhi sa Bohol, ang ngalan nga akong nakaplagan mao ra gayod si “Robles” nga maoy nakigsangka sa mga Moros sa hinapós nga panahon ni Dagohoy.