Ni: Jes B. Tirol

Ulalong 22, 2023

Kausaban sa Wantag ug Mga Ulan

(Climate Change and Rains)

Pasiuna

Karong panahona ate) nang natagamtaman ang kausaban sa wantag (climate): Subsob na kaayo ang mga Ulan ug mahitabo na ang band sa dapit nga kaniadto dill unta magbaha. 

Taudtaod na nga kita gipahimangnoan nga kun magpadayon kita sa paggamit sa Una (oil) isip sugnod sa atong mga sakyanan, mahitabo gayod ang kausaban sa wantag. 

Daghan ang mga nasod, apil ang Pilipinas, nga misaming sa maong pasidaan. Apan ang mga dagkong nasod sama sa Tinipong Bansa sa Amerika (United States of America), Tsina, ug Rusya walk magpakaband. 

Karong bag-o pa lamang nahibaloan ang mga katarongan ngano kining mga maong nasod walk magpalcabana. 

Una, kon mahilis na ang mga batunaw (ice) sa Amihanang Tado (North Pole), ang mga bapor sa mga Amerikano gikan sa California ug Alaska, makatabok na sa Amihanang Tado ug duol na ang panawon paingon sa Uropa kay sa karon nga motabok pa sa Dagat sa Pasipiko, molusot sa Singapore, mopanaw sa Dagat sa Indiya (Indian Ocean) lusot sa Sawang sa Suez (Suez Canal) paingon sa Dagat sa Mediteranyo. 

Mao usab kini ang kahimtang sa Tsina. Mg Rusya walay dagko nga bapor tungod kay wala silay butangan og pantalan. Kun mahilis na ang mga batunaw sa Amihanang Tado, mahimo nang magbuhat ang Rusya og dagkong mga pantalan. 

Karong panahona nga mao pay pagsugod sa Kausaban sa Wantag, ang mga dagkong bapor makalusot na sa Amihanang Tado kun mag-una ang bapor nga gihinganlan og Ice Breaker o pang-buak sa mga batunaw. 

Ang Ika-2 nga katarongan mao nga sa pagkakaron ang labing dakong naghatag sa kadaot sa wantag mao ang mga sakhangin o ayroplano. Apan dill pa makaundang ang mga dagkong nasod sa paggamit sa mga sakhangin, busk gilimong-limong lang kining maong kahimtang. 

Mga Bagay sa Ulang

(Types of Rain)

Tungod kay nausab na man ang panahon, angay usab nga kita masayod unsa ang kausaban sa mga pulong. Kining atong mga pulong dinhi, kinutlo kini gikan sa mga karaan nga kapulongnan nga sinulat pa sa mga Katsila.

1. Rain cloud———————————–dág-om 

2. Rain——————————————-ulán 

3. Fog——————————————–gábon 

4. Haze——————————————alikabó 

5. Mist——————————————-haból-haból; habo-hábo 

6. Drizzle—————————————-alindátaw 

7. Drizzle with light wind———————talígbos 

8. Small rain without wind——————–nikiník 

9. Shower———————————————talígsik

10. Shower with sparse drops ——————–níník 

11. Local shower of short duration ————– talíthi 

12. Shower w/ sparse drops and strong wind —talíni 

13. Intermittent rain ———————————-ulan labok-labók

14. Light rain but continuous————————lúbgob 

15. Alternating strong/light rain ——————–ulán binabaye 

16. Rain for 8-continuous days ———————walo-wálo 

17. Rain for 9-continuous days ———————siyámsiyám 

18. Much rain without wind ————————-talubóg 

19. Cloudburst; downpour —————————búnok 

20. Thunderstorm ————————————–lípak 

21. Storm ————————————————unós 

22. Squall [Sp: chubasco] —————————–unós sa kaláwran 

23. Typhoon ———————————————bágyo 

24. Waterspout ——————————————buháwi 

25. Whirlwind ——————————————-alimpúlos 

26. Tornado; cyclone ————————————alimpúlos dakó 

27. Rain w/ large drops with wind ——————–hinúgdas 

28. Hail —————————————————-nagíkmik 

Rain-like effects = Mga taláb nga susáma sa ulan 

1. Spraying effect of rain splatter ——————— talisík 

2. Spindrift of rain —————————————-salisí 

3. Spray carried inside by the wind ——————–ámgi; ámbi 

4. Entrance of rain thru window, hole, etc. ———–silíb

5. Rain-like effect when quenching fire —————-salíbo 


Uban Pang Mahinungdang Pulong 

1. Flood (rushing water) ———————————–bahá

2. Gale (kind of strong wind) —————————–tampúrok 

3. Gale warning (warning that a gale is coming) —- pasidaán og tampúrok 

4. Intertropical Convergent Zone ————————panagtágbo sa kaalindángdan 

5. Inundation (overflowing of water) ——————-lúnop 

6. Landfall (arrival on land) ——————————hugpa sa yútá 

7. Landslide (rock slide) ———————————-láka 

8. Landslide (sliding soil) ———————————dahílí 

9. Low pressure area (LPA) ——————————ágdom; kugmót 

10. Tail end of cold front ———————————-sibwá 

11. Warning (advice to be wary) ————————-bingóg, pasidaán