PAGTUKIB

Ni: Jes B. Tirol

Daghangkahoy 4, 2024

Hugas (Wash): Nagkalainláin Ang Mga Lugpong Sa Binisaya

Apan Usa Ra Ang Sa Ininglis

Pasiuna

Si Padre Francisco Ignacio Alcina, usa ka Hesweta, nagsulat kaniadto og Kasaysayan sa

mga Kapuloan sa Kabisay-an, sa tuig 1668. Bisan tuod didto siya manukad sa Palapag, Samar

iyang giisip nga ang Binisaya usa ra ka matang sa pinulongan.

Sa iyang ika-3 nga libro, iyang gihisgotan ang atong pinulongan. Matod pa ni Padre Alcina,

ang atong pinulongan nga Binisaya, anak sa pinulongan nga Malayo. Apan ang anak nga

pinulongan malamboon na kay sa inahan nga pinulongan.

Matod pa ni Padre Alcina, makasabot siya kun ang Malayo na ang magsulti apan kon siya

magsulti sa Binisaya, dili na kasabot ang mga Malayo tungod kay daghan nang mga lugpong

(terms) ang Binisaya nga walâ pa sa Malayo.

Ngani si Padre Alcina sa tuig 1668 naghatag na ug mga sanglitanan nga pulong nga usa ra

ang pulong sa Kinatsilâ apan daghan na nga nagkalainlain nga pulong ang namugnà sa Binisayâ.

Ang iyang gihatag nga sanglitanan mao ang pulong Kinatsilâ nga “lavar = to wash”.

Tungod kay dili na ma natò masabot ang Kinatsilâ, atò nang gamiton ang pulong Ininglis nga

mao nay gigamit karon.

Pananglit, ang Ininglis moingon og “wash”, aduna kitay “hugas”. Ang Ininglis moingon

“wash the face”, ang atong pulong mao ang “hilam-os”, ug uban pa.

Atong tukibon karon ang nagkalainlaing pulong sa Binisaya nga dili mahimong usa lang

ka pulong sa Ininglis.

Mga Lugpong

1. alimásà – (b.p. basâ). To wash, to cleanse

2. bákà – To wash or clean a rope.

3. balúnas -To wash; to wash by splashing water. Also, bánwas; bánlas.

4. bánlas -To wash away; washout; swept away

5. banlasán – (b.p. bánlas). 1. Wash plain; the land area inundated by water overflow

6. bánlaw -To rinse, as washed clothes.

7. bánlot -To wash, scour, or clean intestines before they are cooked.

8. banyéra – Washtub; a tub used for washing.

9. bányo -washroom. Also, kaligoánan. (Kp: salóg).

10. bilakaán – (b.p. bilaka). Bidet; for washing the genitals.

11. búnak – Wash; as wash clothes. Also, labá (Sp.)

12. bunakánan – (b.p. búnak). Laundry; a place for washing clothes. Also, labhanán.

13. káyò – To wash many times the clothes to whiten them.

14. kilís – Washing, rinsing of rice grains

15. kímì – To wash dirts from something without washing the whole thing. Also, kimô

16. kulyáda – (Sp: colada). To bleach clothes under the sun after washing. Also, ládlad; látag.

17. dákdak – To beat clothes in washing

18. dágsà – washed ashore such as logs

19. damô -To wash or wet the fingers so the objects held will not stick

20. damót -To wash or clean children of dirt and filth. (Kp: púnas).

21. dampíg -Things washed by the sea on the beach due to swelling of the sea or by the wind.

22. dumís – a ceremonial washing

23. duwapî -washboard for boats or ships.

24. gisabonán – (b.p. sabón). Washed with use of soap

25. gúmò – To squeeze with the hands when washing clothes, ropes, etc.

26. hilám-os -(b.p. lám-os). To wash the face

27. hilam-osánan – (b.p. hilám-os). Lavatory; a place for washing one’s face.

28. himásà³ – (b.p. basa). To wash the feet, especially the sole of the feet.

29. himatíis – (b.p. batiis). To wash the lower leg, especially from the heel to knee.

30. himpúwas – (b.p. púwas). To wash the legs especially by rubbing with hand or wet cloth.

31. hinakî -To wash the scalp or base of hairs

32. hináw -To wash the hands. Also, hunáw.

33. hináwnaw – To wash or rinse the body with freshwater, especially after bathing at sea.

34. hínlas – To clean by bathing, especially with a washcloth or washrag.

35. húgab – Washing by women of their private parts before or after personal necessities

36. húgas² – Wash; the general term for wash

37. húnal -To wash or dress wounds. Also, húnad

38. hunáw -To wash the hands. Also, hináw

39. hunawánan – (b.p. hunáw). Washbasin; a place where the hands can be washed.

40. labá – (Sp: lavar). To wash clothes; launder. Also, búnak

41. labábo – (Sp: lavabo). 1. Washstand.

42. labáda – (Sp: lavada). Washed clothes; laundry. Also, binunákan

43. labandéra – (Sp: lavandera). Laundress; washerwoman. (Kp: magbubunák)

44. labhanán – (b.p. labá). Laundry; washing place, especially for clothes. (Kp: bunakanan)

45. ladlád – To spread, as washed clothes spread for drying.

46. lápya – To lap, splash or wash against, especially the shoreline.

47. libánaw – (b.p. bánaw). To wash the feet and hands. Also, alimásà.

48. linábhan – (b.p. labá). Washed clothes. (Kp: binunákan

49. lubád – Fade; discolor; blanch; wash-out.

50. lúsgos – To wash fishes, meat, vegetables, etc. inside a basket by shaking

51. nágnag -To wash, to clean wounds. (Kp: húnad).

52. náwnaw – To wash the finger tips. Also, níwniw.

53. palanggána – (Sp: palangana). Metallic basin; wash basin. (Kp: duwáng; batíyà

54. pangpúnas – (b.p. púnas). Washcloth; washrag

55. púg-aw – Blanch; wash-out; fade in color

57. tápnaw – Rinse; wash temporarily.

56. sinabonán – (b.p. sabón). 1. Washed clothes in which soap was being applied

58. wáswas – To wash the genitals.

59. yáak – stomp upon clothes when rinsing or washing them