Ubos nga Balayronon sa Kuryente Karong Pasko sa Tagbilaran
Sinulat ni Sheryl B. Paga
Ang mga residente sa dakbayan sa Tagbilaran makasinati og P1.59 kada kilowatt hour (kWh) nga pagkunhod sa kinatibuk-ang rate sa kuryente ning Pasko kumpara sa Nobyembre nga billing.
Ang Bohol Light, ubos sa pagdumala sa Primelectric, nagpahibalo nga sa mga bill nga madawat sa mga konsumidor sugod Disyembre 16, 2024, ang mga residential nga konsumidor sa Tagbilaran City magabayad na lamang og P10.67 kada kWh, gikan sa P12.27 sa miaging bulan.
Samtang, ang mga komersyal nga konsumidor mahimo nang P10.38 matag kWh, diin adunay pagkunhod nga P1.57/kWh.
Kini nga mga bag-ong rate maglangkob sa buwanang billing cycle o konsumo sugod Nobyembre 15 hangtod Disyembre 15, 2024.
Sa dihang nagsugod ang operasyon sa Primelectric sa Bohol Light niadtong Septiyembre, ang rate anaa sa P13.62/kWh, ug ang mga konsumidor nakasinati dayon og dakong pagkunhod nga P3.81/kWh sa ilang billing sa Oktubre.
Ang pagkausab-usab sa presyo sa kuryente matag bulan tungod sa dili-stable nga mga presyo diha sa Wholesale Electricity Spot Market (WESM), diin dako kini kayo ug epekto sa pagkalkula sa Power Generation Cost.
Ang mga rate sa Generation ug Transmission mga “pass-through” nga mga balayranan, nga mao ang kantidad sa pagpalit ngadto sa mga power generator ug sa National Grid Corporation of the Philippines (NGCP) ngadto sa Bohol Light ug uban pang pribadong distribution utilities ug electric cooperatives. Kini nga mga bayranan ipasa ngadto sa mga konsumidor ug ibayad ra usab ngadto sa mga supplier sa kuryente ug sa NGCP.
Ang rate sa Distribusyon, nga naglangkob sa Distribution, Supply, ug Metering (DSM) nagpabiling P0.9840/kWh. Kini nga mga bayranan higpit nga ginaregulahan sa Energy Regulatory Commission (ERC) ug wala na usab sukad sa 2015.
Pagpananom ug kahoy gihimo sa BWUI
Sinulat ni Victor L. Tambis
Makita sa hulagway ang pipila sa mga empleyado sa BWUI pinangulohan ni Ms. Leizel Butawan nga mihimo sa tree planting didto sa Barangay Fatima, Lungsod sa Cortes.
Pinasubay sa programa tumong sa kinaiyahan, ang mga kawani sa Bohol Water mihimo sa kalihokan sa pagpananom ug kahoy o tree planting didto sa Barangay Fatima, lungsod sa Cortes. Ang maong kalihokan gihimo niadtong adlawng Byernes, December 6, 2024 diin mikabat sa 250 ka lawngon sa nagkalainlain nga klase sa kahoy ang gitanom sa mga empleyado sa Bohol Water sa usa ka luna sa yuta sa maong nahisgotang barangay.
Ang maong kalihokan, nga gihimo sa maong kompanya matag tulo ka bulan, gitumong aron paghatag ug kabililhon sa kinaiyahan pinaagi sa pagmentenar sa kakahoyan nga maoy usa sa tinubdan sa tubig o watershed area. Subay sa maong programa, ang Bohol Water nakatanom na ug 674 ka mga lawngon sa kahoy sulod sa tuig 2024, diin nagadala kini sa kinatibuk-an nga natanom sa nagkalain-lain nga mga lugar ngadto sa 5,868 ka mga lawngon.
Agi ug pagsanong sa kaakohan o commitment sa Bohol Water ngadto sa Department of Environment and Natural Resources (DENR), ang pagpananom ug kahoy gihimo sa maong Kompanya nga usa ka regular nga kalihokan sukad pa sa tuig 2015, diin gihimo niini ang unang pagpananom ug kahoy didto sa barangay Lourdes, Cortes.
Gawas sa tree planting, ang Bohol Water regular usab nga mi participate sa mga environmental program sa DENR, sama sa costal clean-up ug ang ulahing kalihokan nga mao ang “plogging activity” o pagpanghinlo subay sa mga kalsada nga gihimo niadtong Nov. 22, 2023.
Gikan sa 2.67 MT/ha, 3.101 na naani sa ‘21
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Gikan sa 2.67 (MT) toneladas nga kinatibuk-an nga ani sa matag ektarya nga humayan niadtong 2019, anaa na sa Bohol ang mga umahan nga moani ug 3.101 (MT) toneladas, kini maoy napakita sa sundosunod nga tulo ka tuig nga survey sa Philippine Statistics Authority (PSA).
Kini segun sa Stats in a Flash nga gipa-ambit sa PSA, diin napakita nga sa 2019, may kinatibuk-an nga 57,400 ektaryas nga humayan ang natikad.
Dinhi nga panahona, kinatibuk-an usab nga 153,405 ketriko toneladas ang naani, nga nagpahimutang sa average nga ani sa 2.67 toneladas ang kita sa matag ektarya nga basakan.
Niadtong 2020, mi-usbaw ang kadak-on sa mga basakan nga natamnan kay napun-an kini ug 7,609 ektaryas, sa kinatibuk-an nga 65,009 ektaryas, samtang namatikdan sa PSA nga may 188,833 ka toneladas nga ani ang nakuha.
Kini naghatag sa average nga ani sa matag ektarya ngadto na sa 2.9 toneladas, o usban w nga anaa sa 230 ka kilos matag ektarya kon itandi sa 2019.
Pagka 2021, mas minglapad pa ang mga yuta nga gitikad alangs a humay diha nga gitamnan na usab ang 1,898 ka ektaryas, ngadto na sa 67,907 ektaryas.
Kini usab naghatag sa konatibuk-an nga ani nga mikabat sa 210,584 toneladas o katumbas sa 3.101 toneladas nga ani.
Samtang sa sunod tuig pa ang sunod nga Census on Agriculture and Fisheries, wala nay datus nga ikapakita sa PSA sa 2022 ug sa 2023, kabahin niini.
Apan masaligon ang mga tinugyanan nga sa pagpatuman sa Rice Competitiveness Enhancement Fund human ikapatuman ang Rice Tarrification Law, magdaghan na nga libre’ng abono, pamatayg dangan ug mga makinarya ug mga teknolohiya nga magtabang s amga mag-uuma nga padak-on pa ang ilang mga kita.
Ang pagpadaghan sa ani sa Bohol maoy gitumong ni Gob Erico Aristotle Aumentado human wala na masundi pa ang mtga katuiagn kanus-a, ang Bohol nahimong model okay napapa-anin ug sobra sa gikinahanglan sa lalawigan.
Kini diha na ang iyang amahan sa gobernador pa, nagiho ug mga pagtutok sa mga lugar nga katamnan, samtang naghatag ug amot ang Kapitolyo alang sa binhi ug abono.
Gani, ilawom sa programa nga Contract Farming nga gidala sa National Irrigation Administration, may P50 mil usab ang usa ka mag-uuma sa matag ektarya nga iyang ikatabang sa Bohol sa pagpananum sa humay nga maoy numero 1 nga halad sa talad-kan-anan sa mga taga Bohol.
NAGKA-ANAM UG DAGHAN ANG ANI. Sa abag sa kagamhanan sa libreng binhi, abono, pamatay dangan, makinarya, patubig ug mga teknolohiya sa pagpanghumayan, nakab-ot na sa Bohol ang 3 toneladas matag ektarya, apan dagway ug kuwang pa kini, kay sa ubang lugar sa Central Luzon, may 4.2 toneladas na nga maani sa matag ektarya.
‘City Police’ mipadayag sa
Oplan LIMPYO Tagbilaran
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Gipadayag sa mga tinugyanan sa City Police Force ubos ni City Police Chief Lieutenant Colonel John Kareen Escober ang operational direction sa kapolisan sa syudad ug kini ang OPLAN LIMPYO Tagbilaran.
Didto sa Kapihan sa PIA, gipadayag ni Deputy Police Chief, Lieutenant Adriel John Francisco, nga gawas sa flagship programs sa Philippine National Police, ang Tagbilaran City Police magtutok sa mosunod:
Law enforcement ug Local Ordiannce Compliance nga magatutok sa pagpatunhay sa kahapsay, kalinaw ug sa pagpatuman sa mga local nga gipandayng balaod ug mga sumbanan.
Tutokan usab nila ang Intensified Anti-Illegal Drugs Operations nga matutok sa pagbuntog sa pagpayuhot sa illegal nga drugas ug sa pagpahigayon sa pagpahiuli sa mga biktima sa drugas, saysay ni Lt. Francisco.
Buot usab sa kapolisan nga may Mobilization sa mga katawhan sa Komunidad, aron makatabang sa sinawhan nga misyon sa pagpakunhod ug pagbuntog sa kriminalidad, dugang ni PCMS Carl John Legazpi, kinsa kauban ni LtCol Francisco sa radio forum nga mabati sa DyTR AM matag Biyernes sa hapon, 4:00-5:00 PM.
Ipadayon usab ang Pagpatrolya isip pamugong sa krimen, kay ang presenysa sa kapulisan, daku na kayo ug mahimo sa pagpugong sa pagbuhat sa krimen.
Usa usab sa ilang prayoridad mao ang Yielding Clean and Safe Environment, aron ipasaka ang kahimtang sa mga molupyo u gang kaluwasan sa komunidad ilabi na batok sa katalagman.
Niining tanan, dili usab nila talikdan ang operational readiness ug ang internal cleansing sa organisasyon aron mapatunhay ang integridad ug ang katakus sa kapolisan nga makig-away sa krimen, makig-estorya sa pagpahiuli sa mga may salaud ug pagpalapad pa sa ilang kapasidad sa pagtubag sa tawag sa nanginahanglan.
PUNDO SA PROYEKTO. Nanawagan si PCMS Legazpi ngadto sa mga Bol-anon ang suportahan ang Tagbilaran City Half Marathon, nga maoy ilang pamaagi sa pagtigum ug salapi nga ilang magamit sa mga outreach programs lakip na ang adopt a school, pabahay ug mobilization sa kapolisan paingons a mga komunidad. (Hulagway gikan sa PIA-Bohol)
Pagki-at sa presyo, angay Bantayan sa Q4 sa 2024
Sinulat ni Rey Anthony Chiu
Mahimong may posibilidad sa pagkiat sa presyo sa mga nag-unang paliton sa katapusang kwarter sa tuig, segun pa sa mga tinugyanan sa Regional Development Council (RDC).
Didto sa full council meeting sa RDC Central Visayas, mahimong may pagtaas sa mga presyo mao nga motaas ang inflation nga mailhan sa pagtaas sa consumer price index tungod sa mapataas nga panginahanglan alang sa mga paliton ug serbisyo sa panahon sa Pasko.
Kini maoy makatulak sa presyo, gawas pa, may gipaabut pa, segun sa banabana sa Philippine Atmospheric Geophysical and Astronomical Services Administration (PAG-ASA) nga pipila pa ka bagyo nga mahimong makabalda sa pagpalabang sa mga produkto, nga magdugang sa galastohan sa pagpasulod sa mga paliton, butang nga ipasa ra usab sa presyo sa serbisyo ug produktong paliton, segun pa sa National Economic Development Authority, atul sa tigum didto sa Bugnaw Si-E sa Anda.
Sa Bohol, ang pagkadawat usab sa mga empleyado ug mamumuo sa ilang 13th month pay ug Christmas bonus, magdugangs purchasing power sa katawhan, ug sa susama pa gihapon kadaghan nga paliton, possible nga may pagsaka sa presyo nga mahitabo.
Kini usab samtang ang Bohol ug ang Central Visayas nagpalig-on sa ilang kahimtang nga nag-unang adtonanan sa mga mamumuhunan.
Alang niini, tambag sa RDC nga gipangulohan ni Bohol Governor Erico Aristotle Aumentado, unta pabilin nga tutokan ang mga importante nga angayan unahon: ang pagpahimutang sa mas gikinahanglang imprastraktura samtang nanghaylo pa sa mga mamumuhunan.
Sa Bohol, bag-o lamang nga gipahigayon ang Competitiveness Summit aron ilhon ang mga kalungsuran nga nagpahimutrang sa mga sistema nga makapa-aghat sa mga mamuhunan nga adto mohugpa sa ilang mga lungsod.
“Importante kini kay, dili nato gusto nga mao pay ipangandam kona anaa na ang mamumuhan,” paambit sa gobernador.
Kini usab haum sa sugyot sa mga batid sa pamuhunan nga unahon ang kapasidad, ayha pa ang oportunidad.
Sa Summit, gipakadak-an ang pagpahimutang sa kalungsuran sa mga proseso nga magpasayon ug magpadali sa pagpasugod ug negosyo ug ang gipahamutang nga imprastraktura alang niini.
Usa usab sa mga makapaabog sa pamuhunan ang dali matandog nga politikanhong kalikopan, butang nga kon mapahiluna, mas dali na ang pagpang-aghat ug puhunan.
Ang Bohol gideklara na nga wala nay suliran sa insurhensya, ug gani wala nay mga armado nga nagpatim-aw.
SOLBAD NANG INSURHENSYA. Gipamatud-an ni 302nd Brigade Commander Brig General Joey Escanillas nga luwas na ang Bohol sa mga gikahadlokan nga mga rebelde nga maoy makabugaw sa mga mamumuhunan. Ang Bohol napailawom na karon sa 302nd Brigade nga tua nagbase sa Tanjay City. (Hulagway gikan sa PIA-Bohol)
Mga maayong Irrigators’ Associations
gi-ila sa Malinao IA Congress
Sinulat ni Elvira Bongosia
Nikabat sa 153 ka mga farmer-irrigators ang nagtapok atol sa Irrigators Association (IA) Congress nga gipahigayon sa National Irrigation Administration (NIA) Farmers Hall sa Malinao Irrigation System (IS) Office sa lungsod sa Pilar niadtong Disyembre 10, 2024.
Ang kalihokan nagsilbi nga plataporma alang sa kolaborasyon, pagrepaso, ug pagplano sa mga Irrigators Associations (IAs) ubos sa sistema.
Si Bohol Integrated Irrigation System (BIIS) Head, Engr. Evelina P. Putong, miabi-abi sa mga partisipante diin iyang gipasiugda ang kamahinungdanon sa proactive kun aktibo nga pagplano sa pagkab-ot sa agricultural sustainability.
Gipangunahan ni Federation President Virgilio C. Margatinez, ang estratehikong pagplano alang sa umaabot nga tuig gihimo, pagsiguro nga ang kolektibo nga tingog sa mga partisipante madungog sa paghulma sa mga palisiya ug mga plano sa aksyon.
Si Pilar Mayor Wilson Pajo midayeg sa kalihokan ug midayeg sa IAs sa ilang dedikasyon sa industriya sa agrikultura ug mipasalig kanila sa padayon nga suporta sa lokal nga kagamhanan.
Ang maong kalihokan gitambungan sa ubang bantogang mga bisita gikan sa Philippine Crop Insurance Corporation (PCIC), Office of the Provincial Agriculturist (OPA), ug uban pa, lakip na si Bohol 2nd District Board Member Atty. Jiselle Rae Villamor, kinsa naghatag ug gibug-aton sa mahinungdanong papel sa lig-on nga liderato sa pagpadako sa suporta sa mga mag-uuma.
Si Bohol Gob. Erico Aristotle Aumentado bisan wala personal nga makatambong, nipadala ug representante aron ipaabot ang iyang mensahe sa suporta ug pagdasig sa mga farmer-irrigator.
Ang top-performing IAs gi-ila usab pinaagi sa usa ka awards ceremony. Ang nag-unang tulo ka IAs base sa Highest Functionality Survey Score mao ang: San D Mil IA – unang dapit; United Prohance IA – ikaduhang dapit; ug Oryza Sativa Linn Pilar IA – ikatulo nga dapit.
Giapod-apod usab ang ubang mga espesyal nga awards, nga nag-ila sa maayo nga mga paningkamot ug kontribusyon sa lainlaing mga IA sa pagkab-ot sa kahusayan sa operasyon ug pagpauswag sa komunidad.
Isip pagpasalamat ug pahalipay sa holiday, gipang-apod-apod ang mga Christmas packages sa tanang nanambong.
Ang inisyatiba nagtumong sa pag-ila sa ilang kakugi ug pasalig, nga naghimo sa kalihokan nga dili lamang produktibo apan makapadasig usab sa kasingkasing.
Ang Irrigators Association (IA) Congress nga gipahigayon sa NIA Farmers Hall sa Malinao Irrigation System (IS) Office sa lungsod sa Pilar niadtong Disyembre 10, 2024 nagsilbi nga plataporma alang sa kolaborasyon, pagrepaso, ug pagplano sa mga IAs ubos sa sistema. (Hulagway gikan sa NIA-7)
KNP magpausbaw sa lokal nga pagpanguma sa Bohol
Sinulat ni Elvira Bongosia
Aron masuportahan ang mga lokal nga mag-uuma sa Bohol sa pagpamaligya sa ilang lokal nga produkto sa uma, tulo ka adlaw nga Kadiwa ng Pangulo (KNP) ang gipahigayon niadtong Disyembre 9-11 sa lungsod sa Lila.
Ang KNP, usa ka hiniusang paningkamot sa Department of Agriculture-Central Visayas (DA7), Provincial Government of Bohol (PGBh), ug uban pang ahensya sa gobyerno, gitumong sa paghatag ug i-link ang mga lokal nga mag-uuma direkta nga namaligya sa ilang mga presko nga produkto sa uma, nga naghimo niini nga dali nga makuha sa mga konsumedor sa labing barato nga presyo.
Ang Agricultural Program Coordinating Officer sa Bohol nga si Roman Dabalos, sa iyang mensahe nagpasiugda sa tahas sa DA sa pagtabang sa mga mag-uuma sa ilang mga kalihokan sa agrikultura, pagtabang kanila sa pagprodyus ug mga dekalidad nga abot sa umahan ug aron kini magamit sa publiko.
Kini maghatag ug makamugna ug mga kahigayonan sa mga mag-uuma, mangingisda, ug mga micro-enterprises nga magpakita ug mobaligya sa ilang mga produkto aron madugangan ang ilang kita ug makab-ot ang seguridad sa pagkaon.
Duha ka mga KNP exhibitors nga mga beneficiary-associations sa Special Area for Agricultural Development (SAAD) Phase 2 ang niapil nga mao ang Calvario Farmers Association (CFA) ug Jambawan Farmers Association sa lungsod sa Lila.
Si Joel O. Lamocso, Presidente sa CFA nagkanayon nga ang ilang asosasyon nakadawat gikan sa SAAD ug proyekto sa Vegetable and Carabao Production Project.
“Dako kaayo mi ug pasalamat sa SAAD kay usa kini sa nakatabang sa among pamilya, tungod kay naa mi’y panginabuhian ug nakasuporta mi sa pagpa-eskwela sa among mga anak. Naa usab kami’y mga libre nga utanon na gipangtanom, ug nahatagan mi sa ubang mga panginahanglanon sa among pagpanguma. Dako kaayong tabang ang SAAD sa among panginabuhi, ug dako usab ang kabag-ohan kay namalik na ang mga tawo sa pagpanguma ilabina sa among lugar,” matud pa ni Lamocso.
“Karon, nag-display mi sa among mga utanon sama sa kalabasa, ube, saging, luya, ganas (camote tops), kamote, ug uban pa. Ang kita ani magamit namo aron dugang pagpalambo sa among asosasyon,” dugang pa ni Lamocso.
Ang KNP program, nga gipasiugdahan ni Presidente Ferdinand R. Marcos Jr., usa ka farm-to-consumer market chain nga nagwagtang sa mga intermediary, nga nagtugot sa mga lokal nga prodyuser nga makamugna ug mas taas nga kita pinaagi sa pagbaligya sa ilang mga produkto direkta ngadto sa mga konsumidor. Gitubag usab niini ang panginahanglan sa pagpausbaw sa produksiyon ug pagmentinar sa barato nga presyo sa mga batakang palaliton nga mopabor sa mga konsumidor. (Hulagway gikan sa DA7)
BALAK
UNSA KALANTIP ANG IMONG PANUMDUMAN
Sinulat ni Engr. Rogelio Podelino
Matud sa panultihon sa mga katigulangan
Kon dili ka maantigo molingi diin ka gikan
Dili ka moabot sa imong padulngan
Aron dili ka masagipot sa imong gi-agi-an
Kon duna kay mangi-ob nga kagahapon
Ayaw paglugmok sa kaguol aron makabangon
Ang imong mga kasaypanan
Himoang sukaranan sa imong kalamposan
Kon ikaw nahisukarap sa imong paglakaw
Bangon ug pamapha padayon sa pagbugtaw
Kay ang tawo ulipon man sa kasal-anan
Nagkinahanglan ikaw ug lig-on nga gabayan
Kay ang tawo kinaiya nga huyang ug baroganan
Gumikan sa sala sa una tang mga ginikanan
Sinugdanan nga nagkaguliyang ang katawhan
Kay nagupok ang ilang mga baroganan
Naningkamot nga maka haw-as sa kangingit
Midangop ug nangaliyupo sa langit
Uban sa tim-os ug bug-os nga pagbasul
Gidungog sa KAHITAS-AN ang mga hagulhol
Kay gihatagan ang tawo sa GINOO
Sa kahigayonan nga magbag-o
Talikdan ang mga dautang binuhatan
Ug tadlason ang tul-id ug matarong nga dalan
Kay gibuligan ang iyang mga pangaliyupo
Haruhay na karon ang iyang pagpuyo
Dili makalimtan ang naglugitom nga gi-agi-an
Diha maila UNSA KALANTIP ANG IMONG
PANUMDUMAN